UNHA PALABRA BERCIANA COMENTADA: ATURULAR
 |
| Aturular |
Cremos que é interesante recuperar unha vella sección do antigo blog sobre Fernández Morales. Imos cambiarlle o nome. Daquela chamábase A PALABRA DA SEMANA, pero poucas veces por falta de tempo fomos quen de seguir o ritmo de incluír unha palabra nova a cada sete días, pero si que foi unha das iniciativas que propiciou interese e dinamismo. Pensamos logo en manter esta faceta transformando algo o seu título. Imos darlle o nome xenérico de DIALECTO BERCIANO co subtítulo de PALABRAS BERCIANAS COMENTADAS.
Antes de iniciar o noso camiño faremos unha pequena memoria das palabras que na anterior etapa do blog foron obxecto das pertinentes entradas:
AS PALABRAS DA SEMANA que foron obxecto de comentario no blog Morales 2011:
Alpabarda/troxos
Amergullar
Androlla
Anguía
Aturular
Barallouzas/escuadrilao
Baleiro/valeiro
Bangallo/ bullo
Barbureta
Beirón
Botelo
Cantroxo
Carreirega
Cavorco
Cocho
Concho
Cochorro
Curuxa paxaro
Entroido
Esgarduñar
Escambrois
Farraco
Gollarapos
Labieiriña
Lacazán, lacazais
Lameiro
Leira/ leiro
Magosto
Mamuca
Mego
Nial
Rebullois
Sarmenta
Trollo
Vendima
Xabariño/ xabarín
Xibrar/ xibriar
Comezamos logo cun breve comentario dunha palabra dos Ensayos poéticos en dialecto berciano que foi a primeira entrada que fixeramos tempo atrás.
Vexamos a seguir o texto onde aparece a nosa palabra por única vez no poema Villafranca e a Vendima (versos 145-154). Describe os cantos colectivos que galegos e galegas botaban onde seguindo a atenta mirada de Fernández Morales, apréciase algo que curiosamente coincide co comentario dunha ilustre visitante de comezos do século XX, outra boa observadora dos nosos costumes, Catherine Gasquoine Harley quen no seu libro A summer holyday in Galicia di dos galegos que son xente alegre mesmo á hora de traballar. Pois ben o noso autor neste poema describe a chegada á vila da cuadrilla de vendimadores alegres (mozas e mozos) de Galicia e como, encabezada polo gaiteiro, diríxese ás viñas para comezar a xornada de traballo e polo camiño algúas mulleres:
Acompañando as
pisadas
e collidas
polas maos
outras van
emparexadas,
cantando as
mesmas tonadas
dos anos todos
pasaos.
Ó finar, con
muito ardor
aturulan: Hí,
jí jíiiiiiii !!...
y aquel
q’alarga mellor,
sin tomar
alento, a íiii...
lle chaman bon
berrador.
O aturular das Tanxugueiras popularizou recentemente o aturuxo como expresión do canto tradicional.
Na súa procura no Dicionario dos dicionarios comprobamos que esta palabra aturular é variante do verbo aturuxar que tamén se usa no galego do Bierzo, aínda que non a utilice o noso autor.
Pola contra no libro de Morales hai outro verbo semellante aturullar de significado ben distinto que neste caso non colocou no seu Catálogo. Esta segunda palabra aparece no poema Proba de amor: Neste texto o personaxe que resulta ser como o protagoniza, D. Liso, entre outros varios e ocorrentes sucesos, tenta namorar a unha rapaza á que lle caeu a baraza que sostiña unha das súas medias e tras da que asexaban varios pretendentes:
Listo foi o que máis traza
pra collela pudo darse,
e chegándose á rapaza
a dixo, ó darlle a baraza,
cuasi sin aturullarse:
—Muito luitein, mais vencín...
¡Oh, quen cha pudera atar!
—O atala tócame a min;
mais eu lle quero pagar
cunha flor do meu xardín.
Ningunha destas tres voces se citan noutros tantos vocabularios máis recentes. Nin no denominado Vocabulario del Bierzo de Verardo García Rey (1934) nin tampouco na Aportación al Vocabulario popular de la Comarca Berciana de María Trinidad Crespo Álvarez e Jovino Andina Yanes (2008), nin no Léxico y literatura de tradición oral en el entorno de Las Médulas de Fernando Bello Garnelo. Neste aparece como variante de aturrullar, aturullar, coa acepción de "turbar, atontar" que está mui próxima á que ten no texto da Proba de amor de Morales: "equivocarse, trabucarse"
Comentarios
Publicar un comentario